Środowa (z 25. V. 2016 r.) debata środowiskowa wokół praw osób z zaburzeniami psychicznymi stanowiła kolejną, lubelską odsłonę realizacji projektu „Wdrażanie Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych – wspólna sprawa”.

            Ten, realizowany w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014 – 2020 projekt realizowany jest przez Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych w partnerstwie z Warmińsko-Mazurskim Sejmikiem Osób Niepełnosprawnych, Lubelskim Forum Organizacji Osób Niepełnosprawnych – Sejmik Wojewódzki, Akademią Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej oraz Kancelarią prawną Domański Zakrzewski Palinka sp.k.

            Jak napisano na stronie PFON www.pfon.org, „Jedną z podstawowych intencji projektu jest stworzenie dogodnych warunków dla uczestnictwa osób z niepełnosprawnościami w tworzeniu oraz wdrażaniu ustawodawstwa i polityki celem wprowadzenia w życie Konwencji, a także w podejmowaniu wszystkich decyzji dotyczących tych osób (zgodnie z Art. 4 KPON)”. Powyższa intencja realizowana jest poprzez serię środowiskowych debat doradczo-programowych, angażujących środowiska osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności (po 10 debat dla każdego z sześciu organizujących je miast).

            Przeprowadzona w lubelskim hotelu Mercure debata zgromadziła zatem środowisko osób doświadczających problemów zdrowia psychicznego. Reprezentowane ono było tak przez same osoby chorujące, jak przez opiekunów tych osób: przedstawicieli wielorakich stowarzyszeń i instytucji działających na ich rzecz. Byli zatem obecni przedstawiciele Lubelskiego Stowarzyszenia Rodzin „Zdrowie Psychiczne”, Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY, funkcjonującego przy ChSNPCh „MISERICORDIA” Warsztatu Terapii Zajęciowej, działającego na terenie UMCS Zrzeszenia Studentów Niepełnosprawnych „Alter Idem”, a także wielu innych instytucji – także z odległych ośrodków województwa lubelskiego.

            Specyfikę debaty stanowił fakt, iż wszystkie przybyłe na nią osoby występowały w charakterze doradców programowych, co też wiązało się z istotnym wymogiem merytorycznego do niej przygotowania. O wysokim poziomie dyskusji stanowiły kompetencje jej uczestników, spośród których wymienić należy zwłaszcza przybyłego z Danii eksperta P. Erika Olsena, reprezentującego Europejską Sieć (ex) Użytkowników i Ocalonych w Psychiatrii (ENUSP). Wypowiedzi tego, od lat działającego na rzecz środowiska osób chorujących psychicznie członka Komitetu Wykonawczego Europejskiego Forum Osób Niepełnosprawnych nie tylko inicjowały poszczególne moduły debaty, ale zarazem ją ukierunkowywały i profilowały, zachęcając do zachowania dyscypliny i wysokiego poziomu wyrażanych opinii.

            Podział środowej debaty na trzy części zbiegł się w zasadzie z wyodrębnieniem trzech jej etapów merytorycznych. Na pierwszym z nich dokonano przybliżenia problematyki Konwencji w oparciu o 7 jej podstawowych modułów tematycznych. Na tym etapie zadaniem uczestników debaty było uważne wsłuchanie się w udostępniane przez prowadzących treści. Drugi etap stanowiła dyskusja merytoryczna wokół stanu poszanowania przewidzianych Konwencją praw, skoncentrowanych wokół trzech jej wybranych modułów tematycznych. Na uwagę zasługuje fakt, iż to sami uczestnicy debaty decydowali w demokratycznym głosowaniu, które spośród obszarów realizacji praw osób chorujących wezmą pod  uwagę. Ostatecznie zatem dyskusja toczyła się wokół modułów: - Zdrowie i dostęp do rehabilitacji (odpowiednio: Art. 25 i 26 KPON); - Żródła utrzymania (Art. 27 i 28 KPON) oraz – Świadomość otoczenia (Art. 8 KPON).

            Jakkolwiek całokształt wyrażanych tego dnia opinii mógł zostać uwzględnionym w osobnym, wypełnionym przez każdego z debatujących kwestionariuszu, wypada niniejszym zasygnalizować przynajmniej niektóre spośród wypowiadanych treści.

            W kwestii zdrowia i dostępu do rehabilitacji za przejaw dyskryminacji osób chorujących uznano zwłaszcza brak wdrożenia Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego, zróżnicowanie w dostępie do opieki psychiatrycznej w zależności od kryterium terytorialnego (brak symetrii pomiędzy dużymi ośrodkami miejskimi a małymi miasteczkami i wsią), odległy niekiedy czas oczekiwania na wizytę u lekarza specjalisty.

            W kontekście źródeł utrzymania krytycznie oceniono rolę wielu spośród funkcjonujących zakładów pracy chronionej jako wprost dokonujących wyzysku pracowników i często w sposób jawny gwałcących postanowienia Kodeksu Pracy (brak możliwości korzystania z urlopów na żądanie, zwolnień lekarskich itd.). Podkreślono niesatysfakcjonujący z uwagi na kryterium szans rozwoju osobistego i zawodowego charakter oferowanych osobom chorującym miejsc pracy. Zwrócono także uwagę na brak konsekwencji w polityce rozmaitych zobowiązanych  do troski o osoby niepełnosprawne instancji ( sprawa Laboratorium Cogito, czy też praktyka ZUS odbierania uprawnień rentowych osobom, które podjęły pracę zawodową).

            Zdaniem uczestników debaty proces wdrażania przez Polskę Art. 8 Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych pozostawia wiele do życzenia. Skutkiem zaniedbań w tym zakresie jest powszechność odnoszących się  do osób chorujących psychicznie niesprawiedliwych i nieuzasadnionych stereotypów i odpowiadających im postaw lękowych samych pacjentów, częstokroć obawiających się ujawnienia faktu swojej choroby. W kreowaniu wizerunku osoby chorującej psychicznie nie do końca konstruktywną rolę pełni znaczna część środków masowego przekazu – nie tylko koncentrujących się na sensacji (stereotyp osoby chorującej jako potencjalnie niebezpiecznej), ale dopuszczających się też zaniedbania w zakresie informacji o rzeczywistych problemach środowiska.

            Trzeci – chyba najbardziej doniosły etap debaty stanowiły propozycje rozwiązań pozytywnych idących w kierunku przełamania barier na drodze do poszanowania praw osób chorujących. Całokształt tych konstruktywnych rozwiązań stanowić będzie plon debaty środowiskowej; znajdzie zatem zapewne odzwierciedlenie w przewidzianym projektem Raporcie syntetycznym.

            Powyższa relacja nie pretenduje do wyczerpania bogactwa treści, jakie wybrzmiały w toku środowej środowiskowej debaty doradczo-programowej. Dobrze się stało, iż reprezentatywnemu gremium osób wyłonionych ze środowiska (w debacie uczestniczyło ok. 40 osób) dano szansę wypowiedzenia się z głosem doradczym w kwestiach tak żywo obchodzących osoby chorujące. Jakkolwiek przyjęta formuła debaty wykluczyła z niej opinie w kwestii niektórych modułów tematycznych KPON, to na podkreślenie zasługuje sprawne poprowadzenie nie tylko dyskusji, ale i całokształtu przygotowań do jej przeprowadzenia. Nie zawiedli tłumacze z języka angielskiego oraz niezbędna do przekazu tłumaczeń aparatura. Komfortowi debaty sprzyjała zarówno jej lokalizacja w reprezentatywnym lubelskim hotelu, jak zagwarantowanie przybyłym cateringu.

            Jako uczestnik relacjonowanej wyżej debaty z napięciem oczekuję na wszystko, co przyniesie drugi rok realizacji projektu, w szczególności zaś na opracowanie „Zbioru rekomendacji zmian w zakresie dostosowania polityk publicznych do postanowień KPON”.

Sprawozdanie z debaty środowiskowej 2016-05-17 Lublin zaburzenia i urazy neurologiczne.pdf

Autor: Zygmunt Marek Miszczak

Fotografie: Kamil Artur Kuliński